Συνάντηση δύο “μεγάλων” της τέχνης… εκ των οποίων ο ένας ήταν μικρός ακόμα!

             Είμαι της άποψης και της αρχής ότι οι συλλέκτες και δη οι βιβλιόφιλοι, κάθε φορά που αποκτούν κάτι, καλό θα ήταν να το “ξεψαχνίζουν”. Πάντα είναι κάτι που μπορεί να ανακαλύψουν, το οποίο θα τους εκπλήξει. Και δεν εννοώ μόνο υλικά αντικείμενα (μέσα σε βιβλία, για παράδειγμα, έχουν βρεθεί είτε χαρτονομίσματα είτε πολύ ενδιαφέροντα “άσχετα” έγγραφα!), αλλά και ιστορικά ευρήματα στο ίδιο το περιεχόμενό τους.

            Σχετικά πρόσφατα βρήκα και αμέσως έσπευσα να προμηθευτώ ένα παλαιό βιβλίο, που είχε εκδοθεί το 1960 στην Αθήνα, με τον τίτλο “Παιδικές Προσπάθειες” [που στο εσωτερικό αναγράφεται πλήρης: “Παιδικές Προσπάθειες Β”]. Ο λόγος που θέλησα να το αποκτήσω ήταν διότι το βιβλίο έχει επιμεληθεί ο Πάνος Βαλσαμάκης.

            Για τους φίλους της νεοελληνικής τέχνης, ιδίως δε της κεραμικής, ο Πάνος Βαλσαμάκης (Αϊβαλί 12.10.1900 – Αθήνα 29.10.1986) είναι ένα πρόσωπο – “θρύλος”. Εύστοχα μπορεί να θεωρηθεί ο θεμελιωτής της έντεχνης κεραμικής στην Ελλάδα. Για το σύνολο του έργου του βραβεύτηκε, μετά θάνατον, από την Ακαδημία Αθηνών.

            Στα βιογραφικά του που βρήκα στο διαδίκτυο δεν γίνεται καμία αναφορά στο παιδαγωγικό του έργο. Κι όμως, ο Βαλσαμάκης ήταν “δάσκαλος” όχι μόνο μεταφορά, αλλά και κυριολεκτικά: Την δεκαετία του 1960 εργάστηκε ως δάσκαλος (καλλιτεχνικών) στο 25^ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών, στον συνοικισμό Κυπριάδου. Από το περιεχόμενο του βιβλίου που κρατάμε στα χέρια μας, ιδίως δε από το σημείωμα “αντί προλόγου”, που υπογράφει ο ίδιος ο Βαλσαμάκης, από τα ευσύνοπτα σημειώματα υπό τον γενικό τίτλο “η κριτική για την εργασία μας” που ακολουθούν και από την αλληλογραφία που κλείνει το βιβλίο, προκύπτει ότι στο σχολείο εκείνο, τουλάχιστον την εποχή εκείνη, γινόταν σπουδαίο έργο και μάλιστα όχι μόνο στον καλλιτεχνικό τομέα.

            Το βιβλίο δεν περιέχει μόνον φωτογραφίες έργων των μικρών (της Ε’ και ΣΤ’ τάξης του δημοτικού) μαθητών, αλλά και εκθέσεις των μαθητών αυτών, που διανθίζονται με κείμενα καταξιωμένων συγγραφέων (Παλαμάς, Σπεράντσας, Πολίτης κ.ά.)

             Φυλλομετρώντας, λοιπόν, συστηματικά πάντως, το βιβλίο και περιδιαβαίνοντας κείμενα και φωτογραφίες, έπεσα πάνω και στην ακόλουθη λεζάντα: “Κεφαλή κόρης. Εργασία με πηλό. Δημ. Αρμακόλας, μαθητού, ετών 12. Σχολ. Έτος 1951-1952”.

            Πρόκληση για μένα: “Να είναι αυτός που φαντάζομαι;”. Οφείλω να το ερευνήσω! Και πράγματι διαπιστώνω ότι ο διάσημος γλύπτης Δημήτρης Αρμακόλας είχε γεννηθεί το 1939, συνεπώς οι χρονολογίες ταιριάζουν. Αυτό, όμως, που εξαλείφει και την παραμικρή αμφιβολία μου, είναι κάτι που διαβάζω σε μια ιστοσελίδα που αναφέρεται στον γλύπτη του μνημείου “των 118” [δηλαδή των 118 Σπαρτιατών που το 1943 οι Γερμανοί εκτέλεσαν στην περιοχή “Μονοδένδρι”, μεταξύ Τρίπολης και Σπάρτης, ανήμερα της εορτής του Οσίου Νίκωνος, πολιούχου της Σπάρτης]:

            “Ο Αρμακόλας ποτέ δεν σταμάτησε να μνημονεύει το δάσκαλό του στο Δημοτικό Σχολείο, Πάνο Βαλσαμάκη, μιας και υπήρξε ο άνθρωπος που του άνοιξε το δρόμο προς την Τέχνη και ειδικότερα την Πλαστική. Δάσκαλος με πρωτοποριακές ιδέες αλλά και ευαισθησία βοήθησε τους δωδεκάχρονους μαθητές του να εντοπίσουν το δικό τους τρόπο εικαστικής έκφρασης. Ο μικρός Δημήτρης διάλεξε αμέσως τον πηλό και τη δημιουργία στις τρεις διαστάσεις” [http://www.lakonistas.gr/dimitris-armakolas-o-glyptis-tou-mnimeiou-ton-118-stin-sparti-parousiasi-by-lakonistas/]

            Κι επειδή η αναζήτηση ποτέ δεν σταματά:

            Συνεχίζοντας την έρευνά μου στο διαδίκτυο, διαπίστωσα με έκπληξη και χαρά, ότι το εργαστήριο του Βαλσαμάκη στο Μαρούσι συνεχίζει να λειτουργεί και  να παράγει καλλιτεχνικό έργο και μάλιστα δέχεται παραγγελίες και από το εξωτερικό.

            Οι “προκλήσεις” στην έρευνα, όμως, δεν σταματούν ποτέ: Ένα άλλο ονοματεπώνυμο που τράβηξε την προσοχή μου από αυτά που αναγράφονται στο βιβλίο “Παιδικές Προσπάθειες” είναι και το “Μανούσος Ι. Γρυλλάκης”, που παραπέμπει στον “εμβληματικό” επί δεκαετίες σωματοφύλακα και “εξ απορρήτων” του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη. Για τον οποίο, βεβαίως, στο διαδίκτυο δεν μπορεί να βρει πολλά στοιχεία της προσωπικής του ζωής, παρά μόνον ότι έχει γεννηθεί στα τέλη της δεκαετίας του 1940, που σημαίνει ότι ταιριάζει χρονικά με αυτόν που αναγράφεται στο βιβλίο. Ο οποίος, σημειωτέον, συμμετέχει σ’ αυτό τόσο με πεζά κείμενα [“Μια επίσκεψη στο Ασκληπιείο Βούλας”, “Το βράδυ κοντά στο τζάκι”, “Το κάψιμο του Ιούδα”, “Ο μανάβης της γειτονιάς μας”, “Στο Βυζαντινό μουσείο: Οραματισμοί…”], όσο και με ένα δύο έργα τέχνης, ένα ζωγραφικό [“Ψάρεμα. Εργασία ζωγραφικής Μανούσου Γρυλλάκη, μαθητού ΣΤ’ τάξεως, ετών 12. Σχολ.έτος 1956-1957”] και έκα κεραμικό [“Κεφάλι Κρητικού (πηλός). Εργασία: Μαν. Γρυλλάκη, μαθητού Ε’ τάξεως, ετών 11. Σχολ.έτος 1955-1956”]. Αν κάποιος γνωρίζει κάτι περισσότερο, ας μας ενημερώσει.

            Στο βιβλίο υπάρχουν κείμενα και καλλιτεχνικές δημιουργίες και πολλών άλλων μαθητών. Καταγράφω και αυτά που έχουν πλήρες ονοματεπώνυμο, μήπως κάποιος από τους αναγνώστες γνωρίζει και μας δώσει κάποιες περισσότερες πληροφορίες που θα αφορούν, αν μη τι άλλο, την ιστορία της περιοχής Κυπριάδου ή/και Γαλατσίου:

            Γαβρ. Αηδονόπουλος, Γιάννης Σπ. Αναγνώστου,  Δημ. Ανδρής, Περικλής Αντωνακόπουλος, Πόπη Αρλέτη, Ελευθερία Βακάλη, Βασίλειος Γ. Βασιλάκος, Βικτωρία Βασιλειάδου, Σπύρος Βιτάκης, Μαίρη Βιτωράτου, Λουίζα Βουτσινά, Μαρία Ι. Γαλανάκη, Νίτσα Γεωργοπούλου, Όλγα Γουρνά, Αικατερίνη Π. Δαρλα, Όλγα Δεληγιάννη, Περ. Δούνεσης, Νίκος Δουρής ή/και Ν. Δωρής, Αθηνά Ερμενίδη, Καίτη Ιορδανίδου, Γεώριος Δ. Καρκας, Δέσπω Κ. Κίτσου, Φραγκίσκος Κορφιάτης, Αντώνης Κούκας, Λόλα Κούναρη, Φραντζέσκα Κρικελαϊδου, Αγγελική Κτενά, Τούλα Ι. Κυριακού, Μαίρη ή/και Μαρία Κύρκου, Γιάννης Λεβεντάκης, Γεώργ. Λειβαδάς, Ευάγγ. Λειβαδάς, Τιτίκα Μαντακα, Αλεξάνδρα Μουσούρη, Δημ. Μουστάκας, Ελένη Μπουτα, Βασίλης Μπούτσικας, Ιωάννα Παναγιωτοπούλου, Ελευθέριος Παπαδάκης, Βασ. Παπαδογιαννη, Λάκης Αντ. Παπαμιχαήλ, Παναγιώτα Παπαξενοκράτους, Ζήσης Παπαχριστοδούλου, Γιώργος Α. Ρέππας, Ιωάννα Ρουκούνη, Γιάννης Ρουκούνης, Αίμη Μενελ. Τσιγκουράκου, Αλ. Τσιριγώτης, Ντόρα Τσούτσου, Χρήστος Φάρλος, Γιώργος Φατούρος, Αθανασία Φ. Χαραλαμπίδου, Άγγελος Χριστοδουλόπουλος.

            Και νοιώθω ότι αξίζει μια ειδική αναφορά λόγω της διπλής ιδιότητάς της στην: Αρχοντούλα Αλ. Σουμπ., “εργάτρια – μαθήτρια ΣΤ’ τάξεως Νυκτερινού Δημοτικού Σχολείου Αθηνών”. Ποιος γνωρίζει άραγε [αλλά, βεβαίως, μπορούμε να φανταστούμε…] τι ιστορία κρύβεται από πίσω…

 

Υ.Γ. Το παραπάνω κείμενο - άρθρο δημοσιεύεται στο τεύχος 443 (Ιουνίου 2022) του περιοδικού "συλλογές"